Interwencja kryzysowa jest formą pomocy psychologicznej dedykowanej dla osób, zmagających się z przejściowymi trudnościami i kryzysowymi sytuacjami, które przekraczają aktualne możliwości satysfakcjonującego poradzenia sobie z nimi. Wykorzystywana jest z definicji w sytuacji traumy, czyli silnie urazowego doświadczenia.
Kryzys psychologiczny jest to „przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej wywołany przez krytyczne wydarzenie bądź wydarzenia życiowe, wymagający istotnych zmian lub rozstrzygnięć” (Badura-Madej W.). Wyróżnić można kryzysy: losowe (np. choroba), traumatyczne (np. wypadek komunikacyjny), rodzinne (np. konflikt rodzinny, rozwód), normatywne, czyli rozwojowe (np. kryzys wejścia w dorosłość) oraz takie, które wiążą się z utratą (np. śmierć bliskiej osoby, utrata pracy). Kryzys najczęściej występuje w konsekwencji stresującego wydarzenia życiowego, tudzież istotnej zmiany życiowej, która wiąże się z utratą lub zagrożeniem utraty poczucia bezpieczeństwa. Może być też rezultatem długotrwałego oddziaływania szkodliwych czynników, co stopniowo prowadzi do załamania (np. przemoc w rodzinie). Osoba, która doświadcza nadmiernego poziomu stresu jest pod wpływem silnych emocji, znacząco utrudniających prawidłowe funkcjonowanie społeczne czy zawodowe. Spośród charakterystycznych objawów ostrych stanów stresowych najczęściej obserwuje się: silny dyskomfort (cierpienie), wzrastające napięcie emocjonalne, uczucie zagrożenia i lęku (czasem panicznego), nadmierne pobudzenie, trudności w skontrolowaniu afektu (reakcji emocjonalnych), poczucie bezradności i rozpacz, a w skrajnych sytuacjach zaburzenia orientacji, myślenia i uwagi oraz zawężenie pola świadomości. Takie reakcje mogą wystąpić bezpośrednio po traumatycznym wydarzeniu lub jakiś czas po nim (nawet pół roku później). Dlatego właśnie w sytuacji kryzysu „osoba nie jest w stanie samodzielnie znaleźć rozwiązania swojego problemu, ani kontrolować swojego życia” (Kubacka-Jasiecka D.).
Przyczyną kryzysów rozwojowych jest wewnętrzny dynamizm rozwijającego się organizmu (zmiany fizjologiczne, np. w kryzysie adolescencyjnym) i dojrzewającej osobowości (zmiany psychologiczne, np. w kryzysie wieku średniego) zachodzące w określonych warunkach środowiska (przemiany i oczekiwania społeczne). Wymagają one od osoby jakiejś zmiany, podejmowania nowych ról i zadań, czemu towarzyszy ogromne napięcie emocjonalne oraz obawy dotyczące własnej tożsamości i przyszłości. Tak definiowany kryzys normatywny jest warunkiem progresu, jednakże rozwój ten może być czasem zakłócony i wówczas warto skorzystać z pomocy specjalisty.
Interwencja kryzysowa może obejmować pojedynczą osobę, ale także całą grupę ludzi (np. rodzinę, klasę), instytucję (np. zakład pracy), którzy wspólnie partycypowali w zdarzeniu postrzeganym przez nich jako traumatyczne.
Kluczowe w interwencyjnym oddziaływaniu psychologicznym jest adekwatne rozpoznanie kryzysu (skonfrontowanie się z nim), nawiązanie empatycznego kontaktu i relacji terapeutycznej, a następnie wspólna praca nad zredukowaniem symptomów i przywróceniem równowagi psychicznej, co pomaga zapobiec postępującej dezorganizacji. Kontakt terapeutyczny w sytuacji kryzysu ma zagwarantować wsparcie emocjonalne, zmniejszać poziom odczuwanego lęku i zwiększać poczucie bezpieczeństwa. Analiza sytuacji wywołującej kryzys oraz preferowanych dotychczas strategii i sposobów działania, umożliwia zweryfikowanie możliwych rozwiązań i posiadanych zasobów. Nadrzędnym zadaniem interwencji kryzowej jest bowiem „uaktywnianie (mobilizowanie) zasobów (mocnych stron) osoby doświadczającej dystresu psychicznego w okresach przełomów rozwojowych, osobistych wyzwań czy życiowych kryzysów” (Roberts A. R.). Służy temu wspólne omówienie konkretnych i dojrzałych sposobów radzenia sobie z problemem, a czasem nawet sporządzenie planu działania (w sytuacjach silnej destabilizacji i poczucia wewnętrznego chaosu).
Celem skutecznej interwencji kryzysowej jest przywrócenie człowiekowi jego własnych, pierwotnych zdolności radzenia sobie i przezwyciężania trudności oraz minimalizowania objawów silnej reakcji stresowej. Dzięki temu zmniejsza się prawdopodobieństwo wystąpienia ostrej lub chronicznej reakcji kryzysowej i groźnej destabilizacji wewnętrznej.
Działania interwencyjne mają charakter doraźny, krótkoterminowy (od kilku tygodni do kilku miesięcy) oraz praktyczny – ukierunkowany na sprawne i szybkie rozwiązanie sytuacji kryzysowej. Czyni to z niej proces dynamiczny, intensywny, oscylujący wokół teraźniejszości („tu i teraz”), a momentami nawet dyrektywny.
Bywają jednak sytuacje, w których podczas sesji interwencyjnych okazuje się, że trudności, z jakimi boryka się dana osoba mają głębszy, bardziej złożony charakter (osobowościowy) i wymagają dalszej pracy, wówczas wskazana okazać się może psychoterapia.