Samo słowo „psychoterapia” dosłownie oznacza troskę o duszę lub bycie drugiego człowieka. Składa się z dwóch członów: „psyche”, co w grece znaczy „dusza” lub „byt”, i „therapeutikos”, czyli „troska/dbanie o drugiego” (Kleinke, 1994). Jest świadomym i zamierzonym zastosowaniem metod klinicznych i oddziaływań interpersonalnych pochodzących z rzetelnych twierdzeń nauk psychologicznych i neurobiologicznych.

Psychoterapia adresowana jest do osób zmagających się z różnorodnymi trudnościami psychicznymi oraz doświadczających emocjonalnego cierpienia, które utrzymują się w życiu dłużej i niekorzystnie wpływają na funkcjonowanie w obszarze relacji interpersonalnych lub w realizowaniu ważnych zadań życiowych. Najczęściej tymi trudnościami są zaburzenia osobowości, które „stanowią najliczniejszą grupę zaburzeń psychicznych” (Clarkin, 2013) i jako takie wymagają leczenia za pomocą psychoterapii. Celem psychoterapii jest między innymi uwolnienie pacjenta od objawów, bądź ich osłabienie, „uruchomienie zablokowanych form aktywności, umożliwienie bardziej adekwatnych, a mniej destrukcyjnych adaptacji” do różnych życiowych sytuacji i umożliwienie realizacji zadań rozwojowych (Wilk, 2014) – czyli poprawa stanu zdrowia psychicznego i polepszenie jakości życia. Psychoterapia stopniowo pozwala lepiej rozumieć własne myśli, przeżycia, potrzeby, pragnienia, konflikty intrapsychiczne i schematy wchodzenia w relacje z innymi ludźmi.

Leczenie odbywa się poprzez regularny długotrwały kontakt pacjenta z terapeutą oraz pracę nad emocjami, myślami i zachowaniami, które wpływają na występowanie objawów wywołujących cierpienie.

W psychoterapii istotna jest motywacja pacjenta, gdyż ze swej natury jest to proces długotrwały i wymagający, rozwijany w oparciu o relację między pacjentem a psychoterapeutą za pomocą dialogu, służący zmianie w zakresie symptomów i funkcjonowania pacjenta.

Psychoterapia psychodynamiczna jest uznaną metodą leczenia zaburzeń i problemów psychicznych, których podłoże stanowią nieuświadomione emocje i nierozwiązane konflikty intrapsychiczne, oddziaływające na nastrój oraz funkcjonowanie. Nie jest natomiast rozwojem osobistym czy samodoskonaleniem. Toczy się w oparciu o relację terapeutyczną czyli silną, zaakceptowaną obustronnie więź między pacjentem, a terapeutą. Prowadzi do zmian w zakresie pewnych „cech osobowości pacjenta, jego sposobów adaptacji do nowych sytuacji, do zmian w obrębie niekorzystnych i nieadekwatnych mechanizmów obronnych. W efekcie pacjent powinien stać się człowiekiem mniej cierpiącym, za to bardziej świadomym swoich nieświadomych wcześniej aspektów, które znacząco wpływały na dotychczasowy dyskomfort” (Wilk, 2014).

Psychoterapia psychodynamiczna jest procesem pogłębionej analizy relacji z innymi, a więc także relacji terapeutycznej, która za sprawą zjawiska przeniesienia stanowi odzwierciedlenie sposobu funkcjonowania pacjenta w relacjach z innymi ludźmi. Psychoterapeuta pomaga pacjentowi zrozumieć głębsze psychologiczne znaczenie wewnętrznych konfliktów i dysfunkcyjnych schematów w odniesieniu do problemów, z którymi zmaga się pacjent. Doświadczenie wglądu w przyczyny problemów pozwala zwiększyć nad nimi kontrolę oraz wypracować nowe adaptacyjne sposoby radzenia sobie z nimi. Powtórne przeżycie określonych frustracji czy trudnych sytuacji emocjonalnych w relacji terapeutycznej, w bezpiecznych warunkach gabinetu oraz zrozumienie tego, przed czym one stanowią obronę, albo czego są powtórzeniem, pozwala pacjentowi na integrację wcześniej odszczepionych emocji, co umożliwia uzyskanie bardziej zintegrowanego obrazu self i obiektu oraz zmniejszenia przymusu powtarzania dysfunkcyjnych strategii. Pozwala to w konsekwencji na pełne korzystanie ze swoich zasobów. W ten sposób realizuje się także poprawa relacji z innymi (Gabbard, 2012), gdyż pacjenci cierpiący na zaburzenia osobowości mają często duże trudności w tym obszarze.

Psychoterapia w paradygmacie psychodynmicznym przynosi realną zmianę odczuwaną w sposobie myślenia, zachowaniach oraz samopoczuciu, ale także w głębokich strukturach osobowości. Zmiana ta możliwa jest do zaobserwowania również w wymiarze neurologicznym (przy zastosowaniu technik neuroobrazowania).

Sesje terapeutyczne odbywają się osobiście „twarzą w twarz” (uczestnicy siedzą naprzeciwko siebie) jeden, dwa lub trzy razy w tygodniu (zależnie od diagnozy) i trwają 50 minut.

W trakcie sesji pacjent zachęcany jest do mówienia tak swobodnie, jak to tylko możliwe, o tym co przechodzi mu do głowy, a terapeuta eksplorując obraz self pacjenta i próbując zrozumieć te treści, opracowuje wnoszony materiał, poszukując jego znaczenia i przekazuje je pacjentowi w formie komentarza.

W niektórych przypadkach (cięższych epizodach depresji lub chorobach psychicznych takich jak CHAD czy schizofrenia) pożądana jest współpraca z innymi specjalistami, np. z psychiatrą, celem wprowadzenia farmakoterapii i wyrównania nastroju pacjenta.

Przeciwwskazaniem do takiej formy leczenia jest aktywny epizod psychotyczny lub czynne uzależnienie od substancji psychoaktywnych.

Czas trwania psychoterapii psychodynamicznej jest nieokreślony, gdyż zdeterminowany jest rodzajem i nasileniem trudności (diagnozą), jakością funkcjonowania poznawczo-emocjonalnego oraz motywacją do leczenia.

Konsultacje do psychoterapii są jej pierwszą, niezbędna fazą, podczas której terapeuta dokonuje wstępnej diagnozy psychologicznej w oparciu o pogłębiony wywiad z pacjentem. Pozwalają poznać pacjenta i zrozumieć naturę jego trudności, strukturalne cechy osobowości, historię rozwoju oraz kontekst życiowy, by jak najlepiej dopasować metody pracy terapeutycznej. W zakres stosowanych obecnie form terapii psychodynamicznej wchodzą zarówno terapia ekspresywno–wglądowa, jak i terapia wspierająca. Ten etap trwa zwykle od 3 do 5 spotkań i kończy się postawieniem diagnozy opisowej, zdefiniowaniem realistycznych celów leczenia oraz omówieniem możliwości leczenia z uwzględnieniem oceny ryzyka, korzyści i warunków niezbędnych do terapii (ustalenie kontraktu terapeutycznego, uszczegóławiającego częstotliwość spotkań, zasad ich odwoływania, urlopów czy płatności).

Konsultacje nie są zobowiązaniem do podjęcia terapii, za to pozwalają pacjentowi poczuć, czy ma gotowość podjęcia pracy z danym psychoterapeutą.